Cây quất cảnh, biểu tượng của sự sung túc và may mắn, là hình ảnh không thể thiếu trong mỗi dịp Tết Nguyên Đán. Tuy nhiên, sau khi hết Tết, nhiều người băn khoăn về việc loại bỏ hay giữ lại “người bạn xanh” này. Việc tái sử dụng cây quất không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn là một niềm vui của người làm vườn, được thấy thành quả của mình. Cách trồng cây quất cảnh sau tết thành công đòi hỏi sự kiên nhẫn và áp dụng đúng kỹ thuật chuyên môn. Là một người yêu cây, tôi sẽ chia sẻ quy trình chăm sóc hoàn chỉnh, giúp cây quất của bạn khỏe mạnh và tiếp tục cho ra những lứa quả căng mọng. Điều này giúp bạn làm chủ kỹ thuật đánh bầu, thực hiện cắt tỉa tạo tán chuyên nghiệp, biết cách chăm sóc ra quả và phòng trừ sâu bệnh hiệu quả.
Chuẩn Bị Toàn Diện Để Tái Sinh Cây Quất Sau Tết
Thời điểm quan trọng nhất để bắt đầu quy trình tái sinh cây quất là ngay sau khi kết thúc kỳ nghỉ Tết, thường là trong khoảng tháng Giêng âm lịch.
Thời Điểm Vàng Để Tái Sinh Cây Quất
Ngay khi những ngày Tết đã qua, bạn nên chuyển cây quất ra khỏi khu vực trưng bày trong nhà. Việc để cây quá lâu trong môi trường thiếu ánh sáng tự nhiên và không khí thoáng đãng sẽ làm suy yếu sức khỏe của cây. Cần di chuyển cây đến nơi có ánh sáng mặt trời đầy đủ, đặc biệt là ánh nắng buổi sáng, và tránh ánh nắng gay gắt vào buổi trưa.
Tiêu chí đánh giá sức khỏe của cây quất trước khi trồng lại là rất quan trọng. Cây phải còn bộ lá xanh tươi, không bị rụng quá nhiều và không có dấu hiệu nhiễm sâu bệnh nghiêm trọng. Nếu cây quá yếu, khả năng phục hồi và cho quả vào năm sau sẽ rất thấp.
Đánh Giá và Cắt Tỉa Sơ Bộ
Cắt tỉa sơ bộ là bước đầu tiên để chuẩn bị cho quá trình kích rễ và tái sinh cây. Đây là lúc bạn loại bỏ gánh nặng không cần thiết.
Bạn cần cắt bỏ toàn bộ quả còn sót lại trên cây. Dù tiếc nuối, việc giữ quả sẽ khiến cây tập trung dinh dưỡng nuôi quả thay vì phát triển rễ và ra lộc mới. Sau đó, tỉa bỏ cành tăm, cành yếu, cành bị sâu bệnh hoặc cành đã bị gãy.
Tiến hành vặt bớt khoảng một nửa (1/2) đến hai phần ba (2/3) lượng lá trên cây. Mục đích của việc làm này là giảm thiểu sự thoát hơi nước qua lá. Khi bộ rễ bị tổn thương sau quá trình trưng Tết và đánh bầu, cây sẽ không thể hút đủ nước. Việc giảm lá giúp cân bằng lượng nước, hạn chế cây bị héo và kích thích cây ra lộc non đồng loạt.
Kỹ Thuật Đánh Bầu và Xử Lý Rễ Chuyên Sâu
Quá trình đánh bầu và xử lý rễ là yếu tố then chốt quyết định sự sống sót và phát triển của cây quất.
Xử Lý Rễ Bằng Siêu Ra Rễ
Để kích thích bộ rễ mới, bạn cần chuẩn bị trước khi đào cây khoảng 7 đến 10 ngày.
Sử dụng các sản phẩm siêu ra rễ có chứa các chất kích thích sinh trưởng như Auxin (ví dụ: NAA) hoặc các chế phẩm sinh học. Phun dung dịch này ướt đẫm tán lá, sau đó tưới đẫm vào gốc cây. Quá trình này giúp “đánh thức” bộ rễ, thúc đẩy hình thành các rễ mới, mềm và khỏe mạnh, tạo tiền đề cho việc bám đất ở môi trường mới.
Tiến hành xử lý rễ sau 10 ngày. Lúc này, bộ rễ đã được phát động và các rễ mới bắt đầu hình thành. Bạn có thể tiến hành vặt nốt số lá còn lại (khoảng 1/2 đến 2/3 tổng số lá ban đầu).
Kỹ Thuật Đánh Bầu Chuẩn Xác
Thời điểm thích hợp để đánh bầu quất thường rơi vào khoảng trung tuần đến hạ tuần tháng 5 Dương lịch. Đây là thời điểm phù hợp để cây có đủ thời gian nghỉ dưỡng và ra hoa kết quả đúng dịp Tết Nguyên Đán.
Trước khi đào, tưới đủ ẩm cho bầu đất. Sau đó, dùng dụng cụ như đầm sắt hoặc gỗ đầm xung quanh gốc cây (cách gốc khoảng 20-30cm) để nén chặt đất. Điều này giúp các hạt đất liên kết lại với nhau, hạn chế bầu bị nứt hoặc vỡ khi đào.
Đào rãnh xung quanh gốc, bắt đầu từ khoảng cách 60-100cm tùy theo kích thước tán cây. Rãnh đào sâu khoảng 40cm và rộng 20cm. Dùng cuốc hoặc thuổng để moi bớt đất, giảm dần đường kính bầu cho đến khi đạt kích thước bầu đã định trước.
Cần lưu ý khi loại bỏ đất, nếu phát hiện các rễ quá to (đường kính > 1cm), bạn nên cắt bỏ chúng. Các loại rễ nhỏ, mềm và dài thì cuốn gọn quanh bầu. Dùng dây nilon hoặc vải bố để buộc chặt rễ qua gốc.
Mục đích của việc đánh bầu là đưa cây vào trạng thái “ngủ đông giả”. Việc cắt tỉa rễ và lá đột ngột khiến cây nhận tín hiệu nguy hiểm, buộc cây phải tập trung năng lượng để phục hồi, từ đó kích thích quá trình ra rễ và lộc mới mạnh mẽ hơn khi được trồng lại.
Người làm vườn chăm sóc cây quất trong chậu trong thời gian chơi Tết
Trồng Lại và Chăm Sóc Ban Đầu
Sau khi bầu rễ đã sẵn sàng, việc trồng lại và cung cấp môi trường sống tối ưu là bước tiếp theo.
Chuẩn Bị Đất Trồng Tối Ưu cho Cây Quất
Cây quất thích hợp với đất vườn, đất có pha cát hoặc sét, đảm bảo độ thông thoáng và khả năng giữ ẩm tốt. Độ pH lý tưởng cho sự phát triển của quất là từ 5 đến 6 (hơi chua). Nếu đất quá chua (pH thấp), cần bổ sung vôi bột để cân bằng.
Trước khi trồng, hố hoặc luống trồng cần được chuẩn bị kỹ lưỡng.
Yêu Cầu về Đất và Độ pH
Bạn có thể tự trộn hỗn hợp đất lý tưởng bao gồm: 50% đất thịt/đất vườn, 30% phân chuồng hoai mục (hoặc phân hữu cơ vi sinh), 20% tro trấu/cát thô. Hỗn hợp này cung cấp chất dinh dưỡng cần thiết và đảm bảo độ tơi xốp, giúp rễ cây dễ dàng phát triển.
Kỹ Thuật Tạo Luống và Bón Lót
Cần thiết kế luống cao để tránh ngập úng. Luống nên rộng khoảng 4-6m, có mương thoát nước sâu 20-30cm xung quanh. Quất rất nhạy cảm với ngập nước; nước đọng sẽ làm rễ bị thối, cây ngừng phát triển và thậm chí có thể chết.
Bón lót là bước cung cấp dinh dưỡng nền tảng. Sử dụng 1-2kg phân vi sinh hoặc 3-5kg phân chuồng hoai mục cho mỗi hố trồng. Phân lót phải được trộn đều với lớp đất phía dưới trước khi đặt bầu.
Rễ cây quất được cuộn và chuẩn bị cho việc trồng lại sau Tết
Kỹ Thuật Trồng và Tưới Tiêu Ban Đầu
Sau khi đánh bầu, cây quất cần được đặt trong nơi râm mát, tránh mưa lớn trong khoảng 10 đến 20 ngày. Khi cây bắt đầu có dấu hiệu héo rụng lá gần hết (80-90% lá rụng), đây là tín hiệu cho thấy cây đã sẵn sàng được trồng lại.
Đem bầu quất đã xử lý trồng lại vào hố hoặc chậu mới. Đặt bầu sao cho mặt bầu ngang hoặc cao hơn một chút so với mặt đất. Sau khi lấp đất, nén nhẹ xung quanh gốc và tưới nước giữ ẩm.
Trong 5-7 ngày đầu tiên sau khi trồng, chỉ nên tưới nước vừa đủ ẩm. Tránh tưới quá nhiều gây úng rễ. Có thể dùng bình phun sương hoặc rẫy nước sạch lên tán lá 1-2 lần mỗi ngày để giữ độ ẩm cục bộ. Quan sát lá cây. Khi lộc non bắt đầu nhú và cây có dấu hiệu phục hồi, dần dần đưa cây ra khu vực có nắng đầy đủ.
Chăm Sóc Định Kỳ và Tạo Tán Chuyên Nghiệp
Để cây quất phát triển mạnh mẽ và đạt hình dáng đẹp, việc chăm sóc định kỳ và tạo tán là không thể thiếu.
Dinh Dưỡng và Bón Phân Định Kỳ
Khoảng 5-7 ngày sau khi trồng, cần xới xáo nhẹ nhàng quanh gốc (cách gốc khoảng 30cm) để đất tơi xốp, giúp rễ mới dễ dàng đâm sâu.
Sau khi cây ra lộc non ổn định (thường sau 1 tháng), tiến hành bón phân thúc. Sử dụng phân khoáng NPK (tỉ lệ 12:5:10 hoặc tương đương) với liều lượng 0.5-1kg mỗi gốc, rải cách gốc 30cm. Phân NPK giúp thúc đẩy cây phát triển cành lá nhanh chóng.
Bổ sung dinh dưỡng hữu cơ định kỳ bằng cách tưới hoặc bón thêm nước phân chuồng hoai mục hoặc các loại phân hữu cơ vi lượng (như PTS9). Việc kết hợp phân khoáng và hữu cơ giúp cây quất tốt bền, tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ sâu bệnh. Cây sẽ có lá dày, xanh và quả mập.
Kỹ Thuật Cắt Tỉa và Tạo Thế Quất Cảnh
Cắt tỉa tạo tán là một nghệ thuật. Cây quất cảnh không chỉ là cây ăn quả mà còn là tác phẩm nghệ thuật.
Việc cắt tỉa cần được thực hiện định kỳ 7-10 ngày một lần. Dùng dao, kéo sắc chuyên dụng và thực hiện công việc vào những ngày nắng ráo để tránh mầm bệnh xâm nhập qua vết cắt.
- Tỉa tạo tán: Loại bỏ cành vượt, cành mọc xiên, cành tăm để tập trung dinh dưỡng cho các cành chính.
- Tạo thế: Có thể duy trì thế sẵn có từ năm trước hoặc uốn nắn để tạo thế mới. Việc này đòi hỏi sự am hiểu về hình dạng cơ bản của từng loại thế (ví dụ: thế long, thế phượng, thế thác đổ).
Việc tỉa cành không chỉ tạo dáng mà còn giúp tán cây thông thoáng, đón được nhiều ánh sáng. Ánh sáng đầy đủ là yếu tố quan trọng để kích thích ra hoa, đậu quả cho dịp Tết năm sau.
Kỹ thuật cắt tỉa và tạo thế cho cây quất cảnh, một phần quan trọng của việc chăm sóc sau Tết
Điều Khiển Quất Ra Quả Đúng Dịp Tết
Để có được cây quất “ngũ phúc” (vừa có quả chín, quả xanh, hoa, lộc, lá), người trồng cần có kế hoạch can thiệp chính xác vào chu kỳ sinh trưởng của cây.
Lên Kế Hoạch Đảo Quất để Cây Ra Quả Đúng Lứa
Mục tiêu là điều khiển cây ra hoa và kết quả vào khoảng tháng 7 – 8 Dương lịch để quả kịp chín vào tháng 1 – 2 (dịp Tết).
Trường Hợp 1: Cây Chỉ Ra Quả Chín Đồng Loạt (Quả Vàng)
Mục tiêu của trường hợp này là để cả cây chỉ có một lứa quả chín vàng rực rỡ vào đúng dịp Tết.
Sau khi đánh bầu quất vào tháng 5 Dương lịch, đặt cây vào nơi râm mát. Quá trình này kéo dài 10-20 ngày, cho đến khi 80-90% lá trên cây bị héo rụng. Đây là dấu hiệu cây đã chuyển sang trạng thái ngủ, sẵn sàng cho quá trình tái sinh đồng loạt.
Đem cây trồng lại và chăm sóc bình thường. Cây sẽ ra hoa và kết quả đồng loạt vào tháng 7-8. Quả sẽ chín vàng và đẹp vào đúng dịp Tết Nguyên Đán.
Trường Hợp 2: Cây Có Đủ Tam Tài (Quả Xanh, Quả Chín, Lộc Non, Hoa)
Đây là kỹ thuật nâng cao, đòi hỏi sự can thiệp liên tục để kích thích cây ra nhiều lứa hoa và quả.
Sau khi đánh bầu đảo quất vào tháng 5 Dương lịch, bạn chỉ cần để cây trong bóng mát 7-10 ngày, sao cho tán cây chỉ héo rụng khoảng 1/2 số lá. Sau đó, đem trồng lại. Việc giữ lại một lượng lá nhất định giúp cây phục hồi nhanh hơn và có thể ra nhiều lứa hoa.
Khi cây kết quả ở lứa hoa đầu tiên (tháng 6) và lứa hoa thứ hai (tháng 7-8), bạn tiến hành:
- Vặt bỏ bớt: Vặt bớt khoảng một nửa (1/2) lượng quả non để cây tập trung nuôi những quả còn lại.
- Cắt ngọn non: Cắt ngắn các ngọn non để kích thích phân hóa mầm hoa.
- Tỉa lá bánh tẻ: Vặt bớt 1/2 số lá bánh tẻ (lá đã trưởng thành, không quá già).
- Bón thúc: Bón thúc phân Đạm (N) và Kali (K) cao hoặc dùng nước tăng trưởng sinh học Vườn sinh thái.
Việc can thiệp này sẽ kích thích cây tiếp tục ra hoa, kết quả và phát lộc non những lứa sau. Nhờ đó, vào cuối năm, cây sẽ có sự kết hợp hài hòa giữa quả chín, quả xanh, hoa và lộc non như ý muốn.
Đánh bầu và cuộn rễ cây quất để tạo quả và lộc cho cuối năm
Nhận Diện và Xử Lý Sâu Bệnh Thường Gặp
Phòng trừ sâu bệnh là một phần quan trọng để duy trì sức khỏe lâu dài của cây quất cảnh.
Kiểm Soát Sâu Rệp và Nấm Gây Hại
Quất là loại cây dễ bị nấm gây hại trong điều kiện thời tiết ẩm ướt, mưa nhiều. Bên cạnh đó, các loại sâu rệp như rệp sáp, rệp vảy thường tấn công vào thân, lá và rễ.
- Sâu rệp: Khi tưới cây hàng ngày, cần quan sát toàn bộ cây để phát hiện sớm. Đối với số lượng ít, nên sử dụng các dụng cụ làm vườn để bắt sâu bọ bằng phương pháp thủ công. Đây là cách tốt nhất để bảo vệ cây, đặc biệt nếu bạn có ý định sử dụng lá hoặc quả quất cho mục đích ăn uống, trị rôm sảy.
- Nấm bệnh: Đối với nhiễm nấm, có thể sử dụng các biện pháp hữu cơ như dùng nước vôi hoặc nước muối pha loãng để rửa lá. Ngoài ra, việc dùng dung dịch đồng oxychloride (Copper Oxychloride) ở liều lượng thấp cũng là một biện pháp hiệu quả.
Luôn ưu tiên các biện pháp sinh học, hữu cơ. Việc phun thuốc trừ sâu hóa học sẽ gây nguy hại đến sức khỏe nếu gia đình bạn sử dụng quả quất để chế biến mứt hoặc chữa bệnh.
Việc thực hiện cách trồng cây quất cảnh sau tết là một hành trình thú vị, đòi hỏi sự kiên nhẫn và áp dụng đúng quy trình kỹ thuật. Từ giai đoạn cắt tỉa cành lá, xử lý bộ rễ bằng chế phẩm siêu ra rễ, đến việc đánh bầu và trồng lại, mọi bước đều phải được tiến hành cẩn thận. Chăm sóc cây quất đòi hỏi sự tỉ mỉ trong việc cung cấp dinh dưỡng, xới xáo đất, và đặc biệt là kỹ thuật điều khiển thời điểm ra hoa, kết quả để cây ra quả đúng dịp Tết Nguyên Đán. Bằng cách áp dụng các hướng dẫn chuyên sâu này, bạn sẽ không chỉ tái sinh được cây quất mà còn tạo ra một tác phẩm cảnh quan tuyệt đẹp cho năm mới, mang lại niềm vui và sự sung túc cho gia đình.
Anh Vũ là cộng tác viên nội dung tại Vũ Garden, xuất thân từ lĩnh vực nông lâm và có nhiều năm gắn bó với công việc trồng trọt, cải tạo đất và chăm sóc các giống cây hoa, cây cảnh. Nhờ kinh nghiệm thực tế từ vườn, Anh Vũ mang đến những bài viết gần gũi, dễ hiểu nhưng giàu giá trị ứng dụng, giúp người mới chơi cây có thể tự tin bắt đầu và chăm cây đúng kỹ thuật.